در آموزشها همیشه تأکید من بر این نکته بوده که باید انواع اتلاف را بشناسیم و تا حد ممکن با مثالهای مختلف آن آشنا شویم. شناخت دستهبندیهای مختلف اتلاف و بررسی مثالهای گوناگون آن به ما کمک می‌کند تا نگاهی اتلافبین پیدا کنیم و به وسیلۀ این نگاه در جهت کاهش اتلاف قدم برداریم.
مودا موری مورا
دستهبندیهای مختلفی از انواع اتلاف وجود دارد که هرکدام بنا به دلایل مختلفی ایجاد شده‌اند. یکی از معروفترین دستهبندیها، چیزی است که در این مقاله مورد نظر ماست، یعنی:
مودا موری مورا
مودا (Muda)
اولین نوع اتلاف در این نوع دسته‌بندی، موداها (muda) هستند. پیشتر در مورد مودا در مقالۀ “مودا چیست” مختلف صحبت کردیم. در اینجا نیز مجدداً آن را بررسی میکنیم:
موداها فعالیت‌هایی هستند که از دید مشتری بیارزش هستند و مشتری تمایلی ندارد بابت آن‌ها پولی پرداخت کند.
به‌عنوان مثال مشتری تمایلی ندارد پول حمل‌ونقل مواد به کارخانه را پرداخت کند. او دوست ندارد پولی بابت کالای معیوب و ضایعات خط تولید پرداخت کند. در حالی که معمولاً این هزینهها به صورت غیرمستقیم از او گرفته می‌شود.
همانطور که در مقالۀ “مودا چیست” هم گفته شد، معمولاً موداها را به ۷ دسته تقسیم می‌کنند:
- مودای انتظار و تأخیر: مثل اپراتوری که منتظر رسیدن قطعه از مرحلۀ قبلی است
- مودای حمل و نقل: مثل جابجایی کالا از خط تولید به انبار
- مودای کار اضافی: مثل بازرسیها و چکاپهای غیرضروری
- مودای تولید مازاد: تولید کردن کالا زمانی که واقعاً درخواستی برای آن وجود ندارد (که موجود انبارها را افزایش می‌دهد)
- مودای حرکات اضافی: مثل راه رفتن، خم شدن، چرخیدن و یا جستجوهای غیرضروری اپراتور
- مودای دوبارهکاری: مثل تولید محصولات معیوب که یا دورریز خواهند بود یا نیاز به اصلاح دارند.
- مودای موجودی اضافی: مثل وجود کالاهای نیمه ساخته در بین فرآیندهای تولیدی
هیچ کدام از این موداها تغییری در محصول بوجود نمی آورند و مشتری دوست ندارد بابت آن‌ها هزینهای پرداخت کند.
موری (Muri)
اتلافهای مربوط به سختی انجام کار را موری میگویند.
احتمالاً همۀ ما دیدهایم که افرادی که برای کار استخدام می‌شوند معمولاً به دلیل آموزش‌های ناکافی یا نادرست، رویه‌های کاری را نمی‌دانند. این امر باعث می‌شود که شخص با سعی و خطا آموزش‌های موردنیازش را فرابگیرد. به همین دلیل کار موردنظر برای او سخت و پرزحمت خواهد بود. این مورد را میتوان یکی از مثالهای موری دانست. مثال دیگر از موری، می‌تواند کمبود ابزارهای موردنیاز برای اپراتوری باشد که در خط تولید کار می‌کند. اپراتور باید برای پیدا کردن ابزار موردنظرش، مدام بین سایر بخش‌ها درحرکت باشد یا با ابزارهای ناکافی موجود، کار خود را با زحمت انجام دهد. همهی این‌ها باعث می‌شود تا کاری که می‌تواند به سادگی انجام شود و وقت کمی از شخص بگیرد، زحمت زیادی بطلبد و انرژی افراد را بیهوده تلف کند.
مثالهایی از موری:
- انجام دستی بسیاری از کارها که میتوانند خودکار انجام شوند
- فشار بیش از حد وارد کردن به افراد و ماشین آلات
- کارهایی که به ذات وقت گیرند، مثل ورود اطلاعات دستنویس به کامپیتور (تایپ کردن)
- و…
مورا (Mura)
دسته سوم اتلافها را مورا (mura) مینامند.
مورا به اتلافهایی گفته می‌شود که ناشی از نوسانات هستند.
افرادی که با مباحث کنترل کیفیت سروکار دارند میدانند که در کنترل فرایند آماری، کیفیت را متضاد نوسان یا پراکندگی تعریف می‌کنند. به‌عنوان‌مثال اگر شما کارخانه‌ای دارید که نوشابه تولید می‌کند، مشتری و ما انتظار داریم که حجم نوشابه همیشه به یک اندازه باشد. کمتر بودن آن موجب نارضایتی مشتری و بیشتر بودن آن منجر به افزایش هزینه‌های تولید برای ما می‌شود. از طرفی این نوسانات منجر به اختلال در سیستم تولید شده و استهلاک ماشین‌آلات و ضایعات تولید را نیز افزایش می‌دهد. به این دسته از فعالیت‌ها و نوسانات مورا گفته می‌شود.
مثالهایی از مورا:
- رسیدن مواد اولیه با مقادیر غیریکنواخت
- سرعت تولید غیریکنواخت در بخش‌های مختلف یک کارخانه
- تغییرات برنامه ریزی نشده در تعداد یا مقدار یک محصول حین تولید
- تقاضای غیریکنواخت مشتریان
- و…
چطور مودا، مورا و موری را کاهش دهیم؟
برخی از این اتلافها را میتوان سریعاً حذف کرد. مثلاً بعضی حرکات اضافی اپراتورها را میتوان با رعایت اصول اِرگونومی (طراحی محیط) حذف کرد یا حداقل میتوان آن‌ها را کاهش داد. به عنوان مثال اگر ابزارهای موردنیاز اپراتور در تابلویی، جلوی او نصب شده باشد، دیگر نیازی به جستجوهای بی مورد بین بخش‌ها یا قفسهها برای پیدا کردن ابزارها نخواهد بود. در بسیاری از موارد نیز سیستمی کردن کارها یا درواقع خودکارسازی (اتوماسیون) می‌تواند بسیاری از اتلافها را کاهش دهد.
برخی دیگر از اتلافها را نمی توان به صورت ضربتی کاهش داد و یا حذف کرد. به عنوان مثال نمی توان حمل و نقل کالا به انبار را حذف کرد. همینطور تولید اضافی محصولات در برخی موارد به دلیل تغییر در شرایط بازار به نظر الزامی میرسد. در این جا دو نکته وجود دارد:
اول اینکه حذف ضربتی این اتلافها عملاً دردی را دوا نمی کند و چون در حال حاضر راهحل جایگزینی برای آن‌ها پیشبینی نشده و این اتلافها مجدداً ظاهر خواهند شد! مثلاً اگر کالاها را به انبار حمل نکنیم، حمل و نقل را حذف کردهایم ولی قاعدتاً محصولات در آخر خط انباشته می‌شوند و مجدداً نیاز به حمل آن‌ها خواهیم داشت!
نکتۀ بعدی این است که حذف و یا کاهش اتلافها اغلب نیاز به برنامهریزی صحیح و در بسیاری از موارد تغییر کامل دیدگاههای سنتی ما دارد. به عنوان مثال در ناب سازی مودای تولید اضافی را پرضررترین نوع مودا میدانیم، چرا که همۀ انرژی و نیروی موجود به کار گرفته می‌شود تا محصولی اضافی تولید شود که معلوم نیست مشتری آن را خریداری کند یا نکند! در حالی که باور سنتی بر این عقیده هست که تولید اضافی الزامی است چرا که ما نمی توانیم دقیقاً پیشبینی کنیم که در آینده تقاضای کالا چقدر خواهد بود، پس یک ذخیره اطمینان از محصول را در نظر میگیریم. راهکاری که در ناب سازی برای تولید اضافی ارائه می‌شود، سیستم کششی است. این سیستم دقیقاً براساس تعداد نیاز مشتری تولید می‌کند. انشالله در مقاله ای جداگانه به این سیستم به صورت مفصل خواهیم پرداخت. ولی برای اینکه ذهنیتی از تولید کششی داشته باشید میتوان این سیستم را این گونه توضیح داد:
فرض کنید شما یک کارخانه تولید صابون دارید و محصولات خود را در فروشگاهها عرضه میکنید. سیستم کششی به جای اینکه پیشبینی کند در ماه آینده چه تعداد صابون باید تولید شود و بر این اساس تولید را انجام داده و صابونها را انبار کند، به شکلی دیگر رفتار می‌کند. در تولید کششی هر صابون خریداری شده در فروشگاه حکم یک درخواست کالا را برای کارخانه دارد. درواقع کارخانه به همان اندازه که در فروشگاه صابون به فروش رفته، تولید خواهد کرد. به این شکل کارخانه تنها به اندازۀ کافی (نه بیشتر از نیاز) تولید خواهد کرد.
پس میتوان گفت برخی اتلافها سریعاً قابل حذف یا کاهش اند ولی برخی دیگر نیاز به برنامه ریزی و تغییر نگرش ما دارند که ناب سازی برای هر دو مورد راهکارهایی را ارائه می‌دهد.
جمعبندی مودا موری مورا
بیایید یک بار دسته‌بندی سهگانهی اتلافها را جمع بندی کنیم:
مودا: فعالیت‌هایی که مشتری حاضر نیست بابت آن‌ها پولی بپردازد؛ مانند، انتظارها، اقلام معیوب، حرکات اضافی و…
موری: فعالیت‌هایی که انجام دادن آن‌ها سخت و اغلب وقت گیر است. مثل تایپ کردن
مورا: اتلافهایی که مربوط به نوسانات می‌شود. مثل نوشابه‌ای که در حجم ثابت تولید نمی‌شود.
امیدوارم که این مقاله برای شما مفید بوده باشد. خوشحال خواهیم شد که نظرات خودتان را در این مورد برایمان بگوئید.
ناب باشید…
